"In hoeverre is Facebook verantwoordelijk voor wat er op haar platform gebeurt?"

We leven in een netwerktijdperk, een tijdperk waarin alles en iedereen met elkaar verbonden is en technologie ons leven meer en meer vorm geeft. Een datagedreven maatschappij, waarin delen centraal staat en het hebben van gehei­men steeds zeldzamer is. Keymolen pleit er in de documentaire TOEGANG! voor dat we ook ge­heimen voor onszelf behouden.

“Je moet niet alles willen delen, dat zou ongemakkelijk worden”, meent Keymolen. Uit onderzoek blijkt volgens haar dat mensen veel meer geneigd zijn tot het delen van informatie als ze een gevoel van controle hebben. Facebook wordt voorgesteld als een netwerk van vrienden, waarbij het gevoel controle te hebben sterk aanwezig is. Je kunt immers via je privacy-­instellingen aangeven wie wel en wie niet jouw gegevens mag zien.

‘Machtsonbalans’

Maar dit gevoel van controle is bij Facebook juist schijn en daarin constateert Keymolen een ‘interessante paradox’. Omdat de digitale diensten die we allemaal gebruiken zo goed zijn ontwikkeld en vormgegeven met toegankelijke, transparant ogende interfaces, verdwijnt een Google of Facebook als toeschouwer naar de achtergrond. Grote plat­formen zijn zo, volgens Keymolen, “allemaal bezig met jou het gevoel geven dat je in control bent”, maar “tegelijker­tijd willen ze alles opslaan, zien en registreren wat je doet terwijl zij onzichtbaar zijn.” En dus, besluit ze: “Als je op Facebook zit, vergeet je ‘Facebook’.”

Voor een bedrijf dat totale transparantie propageert is hun eigen geslotenheid nogal wrang te noemen. Zonder dat we zicht hebben op wat het beleid en de regels van Facebook precies zijn, zijn we wel overgeleverd aan diens regeltjes en algoritmes. Het bedrijf is uitgegroeid tot een netwerk met 2 miljard gebruikers. Elke minuut plaatsen zij 1,3 miljoen be­richten. Omdat ons leven zich steeds meer online afspeelt, worden we volgens Keymolen steeds zichtbaarder voor partijen die voor ons onzichtbaar zijn. En daar zitten aller­lei consequenties aan. Keymolen noemt het doorverkopen van data door bedrijven aan andere partijen, waardoor het veel moeilijker wordt vast te stellen wie eigenlijk nog wat van ons weet. “Daar zit een machtsonbalans in: je wordt steeds zichtbaarder, maar je hebt er steeds minder controle over. En die zichtbaarheid maakt ook dat andere partijen je kunnen manipuleren, kunnen overtuigen bepaalde paden te bewandelen die je misschien zelf niet zozeer op het oog hebt. Dus daar zitten allerlei consequenties aan, aan die on­zichtbare zichtbaarheid.”

Verantwoordelijkheid

De schaduwkanten van het gebruik van online diensten en digitale technologieën halen regelmatig het nieuws. Face­book verdedigt zich tijdens discussies waarin het ’t lijdend voorwerp is omtrent onderwerpen als cyberpesten, fake news (uit de Facebook-­files blijkt dat er elke week 6,5 mil­joen nepaccounts worden aangemaakt), dierenmishande­ling, racisme, wraakporno en (zelf)moorden die realtime te volgen zijn via Facebook-­live. De vraag is in hoeverre Facebook verantwoordelijk kan worden gehouden voor wat er op haar platform gebeurt. Zelf heeft het bedrijf jarenlang volgehouden dat het slechts een reflectie is van de werkelijkheid, waarvoor het neutraal gereedschap biedt. Niet vreemd dus dat ook veel overheden gebruik zijn gaan maken van Facebook om hun publiek te bereiken.

Er gaan echter steeds meer stemmen op om Facebook te beschouwen als een mediabedrijf dat zich moet houden aan bijbehorende regels, zoals ook kranten of de NOS hier aan gebonden zijn. Facebook wil dit niet. Oprichter Mark Zuckerberg liet vorig jaar weten het een belachelijk idee te vinden dat algoritmes van Facebook de Amerikaanse presi­dentsverkiezingen en het Brexit-­referendum zouden hebben beïnvloed. Facebook is immers een technologiebedrijf en geen mediabedrijf. Inmiddels is Zuckerberg door het stof gegaan en heeft het bedrijf 3.000 extra moderatoren inge­zet.

Keymolen meent in TOEGANG! dat het bedrijf zich niet kan blijven verschuilen. “Zelfs als je als bedrijf bepaalde dingen teweegbrengt die je niet voorzien had, dan kun je daarvoor verantwoordelijk zijn”, aldus de techniekfilosoof. “Dan kun je wel zeggen dat het nooit je intentie geweest is om een mediabedrijf te zijn, maar als dat een van je on­voorspelde uitkomsten is dat mensen dat eigenlijk gaan ge­bruiken als een mediabedrijf, dan vind ik dat je daar toch verantwoording voor moet nemen. Ook al was het niet je oorspronkelijke bedoeling.”

Het is te hopen dat Facebook als een van de meest invloed­rijke organisaties ter wereld zal accepteren dat zijn ambiti­euze missie gepaard gaat met het accepteren van zijn grote verantwoordelijkheid voor onze digitale samenleving.

Door: Marijke Groeneveld