Wat de mogelijke effecten zijn van de technologische ontwikkeling, probeert het A+O fonds Gemeenten in beeld te krijgen door een tweetal onderzoeken onder de noemer Digitale Transformatie. De eerste, een literatuurstudie, is zojuist afgerond en geeft alvast wat richting aan.

Bezuinigingen
De afgelopen jaren blijken de gemeenteambtenaren goed te zijn weggekomen. De ontwikkeling van technologie heeft volgens de onderzoekers een relatief beperkte impact op werkgelegenheid bij gemeentelijke organisaties gehad: in de periode 2010-2016 verdween circa 15 procent van de gemeentelijke banen en dan niet eens zozeer vanwege de invoering van technologie, maar veel meer vanwege privatisering, uitbesteding en bezuinigingen.

De verwachting is dat dit de komende jaren anders zal zijn. Dat komt enerzijds doordat de mogelijkheden van digitale dienstverlening steeds verder zullen worden toegepast. Daardoor zal de werkgelegenheid afnemen. De invoering van bijvoorbeeld digitale facturering of online betaalmogelijkheden voor vergunningen en belastingen zal zeker leiden tot mutaties in het administratieve personeelsbestand van gemeenten.

Smart city
Anderzijds zal volgens het rapport van het A+O fonds de impact groter zijn door de inzet van nieuwe datatechnologie, zoals blockchain, de toepassing van algoritmes en data-analyse. In die data- of robot­samenleving wordt de technologie steeds autonomer. Ook binnen gemeenten neemt die slimme technologie zowel fysieke als cognitieve taken van medewerkers over. Zo wordt de stad vaker bestuurd als smart city en wordt binnen gemeenten steeds meer nagedacht over de inzet van data bij het ontwikkelen en uitvoeren van beleid onder de noemer ‘datagestuurd werken’.

Beleidsfuncties
Deze dataficering zal nieuwe werkmodellen introduceren, waarvan nog niet duidelijk is wat daar de impact van zal zijn. Specifiek onderzoek binnen gemeentelijke organisaties ontbreekt, maar de inschatting is dat er daar een behoorlijk automatiseringspotentieel bestaat, met name in de dienstverlening, toezicht en administratie. Experts schatten zelfs dat 30 tot 60 procent van de gemeentelijke taken een grote administratieve component kent. ‘Van de in totaal circa 160.000 mensen werkzaam bij gemeenten zal dus een flink deel de impact van technologie op korte termijn gaan ervaren. Daarnaast zullen ook functies die tot nu toe niet directe impact van technologie ondervonden, zoals beleidsfuncties, steeds meer geraakt worden’, aldus de onderzoekers.

Inhaaleffect
Wat betreft banenverlies zullen gemeenten bovendien rekening moeten houden met een zeker inhaaleffect. De mogelijkheden van de digitale dienstverlening en de bijbehorende infrastructuur zijn de afgelopen jaren namelijk slechts ten dele geïmplementeerd. Betere benutting van onder andere de berichtenbox, digitale identificatie, e-factureren en basisregistraties zal alsnog kunnen leiden tot forse reducties en aanpassingen in de bezetting, vooral op het middenniveau. Op hogere en lagere niveaus zal meer met technologie worden gewerkt.

Om- en bijscholing
In die zin brengt de digitale transformatie een enorme uitdaging met zich mee op het gebied van om- en bijscholing. Wat volgens het rapport centraal komt te staan is de vraag welke nieuwe leervormen moeten worden ontwikkeld om invulling te geven aan die uitdaging. Voor gemeenten is die vraag volgens de onderzoekers extra relevant. Het probleem is dat de huidige generatie lokale bestuurders en gemeenteambtenaren het vaak aan affiniteit met en kennis van de nieuwe technologie ontbreekt. Toch moeten ze leiding geven aan programma’s waarin die nieuwe technologie een steeds belangrijker rol vervult. De grote uitdaging wordt om het bestaande potentieel aan arbeid te reskillen. Dit om bestaande banen te laten aansluiten op nieuwe banen, wat betreft benodigde kennis en competenties.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 20 van deze w...