Bron: Website Koudekluchtbehandeling 10 januari 2020

(artikel) Stadsarchief Amsterdam heeft de eerste nul-op-de-meter-stadsarchieflocatie van Nederland. Ondanks hoge eisen op het gebied van verwarming en koeling gebruikt het gebouw jaarrond geen energie.

Tekst: Joop van Vlerken

Het meest bijzondere aan de uitbreiding van Stadsarchief Amsterdam is dat er 45 kilometer aan kastplanken is gerealiseerd, vertelt architect Paddy Sieuwerts van architectenbureau cepezed. “Die archiefplanken hebben we gemaakt in twee twaalf meter hoge ruimten die gescheiden worden door een gang. In de hoge ruimten zijn geen tussenverdiepingen aangebracht, waardoor eigenlijk een hele grote kast is ontstaan met vier verdiepingen die via trappen op de gang toegankelijk zijn.”

In de uitbreiding is 45 kilometer aan kastplanken gerealiseerd.

Aanvullende archiefbewaarplaats
De uitbreiding van Stadsarchief Amsterdam was noodzakelijk omdat de hoofdvestiging van het archief De Bazel aan de Vijzelstraat kampt met een gebrek aan opslagruimte. De gemeente Amsterdam gaf daarom een integrale Design, Build en Maintain-opdracht aan BAM Bouw en Techniek, voor een aanvullende archiefbewaarplaats op het Cornelis Douwesterrein in Amsterdam-Noord.

Nul-op-de-meter als eis
Eén van de belangrijkste eisen voor het nieuwe pand was dat het gebouw nul-op-de-meter (NOM) moest zijn. Het was niet eenvoudig om dat voor elkaar te krijgen, vertelt installatieadviseur Ubo van der Burg van adviesbureau Halmos. “Een archief moet voldoen aan strenge eisen. Om de luchtvochtigheid in het archief zo laag mogelijk te houden, is diepe koeling nodig om vocht te onttrekken. Vervolgens moet je de lucht weer verwarmen. Dat is behoorlijk in strijd met de energetische principes. We verhogen hierbij wel het rendement door de afgevoerde condensorwarmte bij koeling weer in te zetten voor naverwarming.”

Om de luchtvochtigheid zo laag mogelijk te houden, is diepe koeling nodig

Overdruk houdt vocht tegen
Om te voorkomen dat vocht van buiten het archief binnenkomt, is het gebouw zo luchtdicht mogelijk gemaakt, vertelt Van der Burg. “Een andere manier om het vocht buiten de deur te houden, is de ruimtes op overdruk houden, waardoor de infiltratie van vochtige buitenlucht nog verder wordt beperkt.” Het gebouw wordt voorzien van warmte door een aansluiting op stadsverwarming.

Weinig luchtverplaatsing
Hoofdvestiging De Bazel aan de Vijzelstaat blijft de plek waar bezoekers documenten kunnen inzien. Er zijn dus weinig mensen in de nieuwe vestiging in Amsterdam-Noord aanwezig, benadrukt Esther Meijer, procesmanager bij BAM Bouw en Techniek. “Er zijn normaal gesproken maar twee of drie mensen in het gebouw. Daar hebben we werkplekken voor gemaakt. Ook is er in het gebouw een quarantaineruimte voor besmette documenten.” Voor de energie-efficiëntie en de luchtverplaatsing biedt het grote voordelen dat er weinig mensen in de ruimtes komen, vertelt Van der Burg. “Het gebouw wordt maar een paar keer per week bevoorraad en er is weinig luchtverplaatsing in de ruimtes. De deuren gaan heel weinig open. Hierdoor kun je een lagere capaciteit inzetten voor verwarming, koeling en ontvochtiging.”

Zuinig met energie
Om NOM-niveau te realiseren, is het noodzakelijk dat in het gebouw zo zuinig mogelijk wordt omgesprongen met energie, vertelt Van der Burg. “Alles wat wel elektriciteit verbruikt gaat uit als er niemand in de ruimtes aanwezig is. Dat geldt ook voor de led-verlichting die overal in het gebouw is toegepast. Die is met aanwezigheidssensoren uitgerust.” Om het elektriciteitsverbruik voor de installaties te compenseren, is het gebouw voorzien van zonnepanelen: 800 op het dak en nog eens 300 op de gevel. Die leveren voldoende energie om het jaarverbruik van het gebouw te dekken. Daarmee voldoet het gebouw aan de eisen van nul-op-de-meter.

Artist impression van een doorsnede van het pand.

‘Dichte doos’ met bijzonder ontwerp
Omdat in het stadsarchief weinig mensen aanwezig zijn, is het belangrijk dat die mensen de weg niet kwijtraken, legt Sieuwerts uit. “Zo’n archief is een dichte doos. Daarom was het een uitdaging om er een gebouw van te maken waarin mensen zich prettig voelen en waar ze hun weg kunnen vinden.” Sieuwerts noemt het een doos, maar hij heeft van het ontwerp iets bijzonders gemaakt. “We hebben de doos een maximale omvang gegeven. Door de geheel vlakke antracietkleurige gevelbeplating krijgt het gebouw een stoer en robuust aanzicht. De brede strook PV-panelen aan de gevel loopt als een sigarenband over de gevel. Drie grote kruizen laten duidelijk zien dat we in Amsterdam zijn.” Maar esthetiek stond niet bovenaan de lijst van de opdrachtgever, benadrukt Meijer. “Het gebouw is logischerwijs vooral functioneel.

Nozzles voor luchtinblazing
Om de gelijkmatigheid van het klimaat te garanderen, zijn er allerlei maatregelen genomen, legt Van der Burg uit. “Zo gebruiken we nozzles voor de luchtinblazing. Dat zijn inblaasventielen die de lucht een impuls geven, zodat hij een zo groot mogelijke doordringdiepte bereikt. Slechts op drie locaties wordt een rij van deze nozzles in de archiefruimtes geplaatst, dus niet om de paar meter een ventiel zoals in normale ruimtes gebruikelijk is. Bovendien kunnen we op deze manier het gebruik van kanalen beperken.”

Wateroverlast voorkomen
Ook het voorkomen van wateroverlast zorgt bij een archief voor flinke uitdagingen, vertelt Van der Burg. “Je wilt geen waterleidingen in het archief, omdat het zoveel mogelijk droog moet blijven. Daarom is de waterleiding voor de brandslang op de gang geplaatst. Ook de hemelwaterafvoer is zo ingericht dat het archief zoveel mogelijk wordt ontzien. Boven beide archiefruimtes zitten geen hemelwaterafvoeren.”

https://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-content/uploads/2020/01/RCC01-2020-Stadsarchief-OPTIONELE-OPVULLERT-300x212.jpg 300w, https://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-content/uploads/2020/01/R... 768w, https://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-content/uploads/2020/01/R... 200w, https://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-content/uploads/2020/01/R... 600w, https://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-content/uploads/2020/01/R... 275w" />

Er komen weinig mensen in het gebouw, dus zijn er ook weinig luchtverplaatsingen.

Geen direct daglicht
Naast vocht en lucht kan ook licht erg schadelijk zijn voor documenten. Sieuwerts wilde daarom een gebouw ontwerpen met zo weinig mogelijk gevelopeningen, maar dat was buiten Welstand van de gemeente Amsterdam gerekend. “In de bouwregelgeving van de gemeente staat dat 15 tot 20 procent van de gevel transparant moet zijn. Dat is bij zo’n archief natuurlijk niet de bedoeling. We hebben goed moeten uitleggen waarom we hiervan willen afwijken. Uiteindelijk zijn de gevelopeningen ter hoogte van de middengang gekomen, waardoor er geen direct daglicht op de archieven komt.”

Ontwerp met ‘een circulaire blik’
De documenten zijn in het nieuwe gebouw veilig, want de luchtvochtigheid en temperatuur worden continu gemonitord door BAM, vertelt Meijer. “We hebben afgesproken om het gebouw vijftien jaar te onderhouden, en garanderen ook de prestaties van de installaties voor dezelfde periode. Daar hebben we in de bouw al rekening mee gehouden. Zo hebben we mensen van onze onderhoudsafdeling betrokken bij de materiaal- en fabrikaatkeuze. Zij gaven onder meer aan dat de bereikbaarheid van de installaties erg belangrijk is.“
Het gebouw is met een circulaire blik ontworpen, vervolgt Meijer. “We hebben er wel rekening mee gehouden dat het gebouw in de toekomst mogelijk een andere functie kan krijgen. Met name het kantoorgedeelte kan makkelijk op een andere manier worden ingericht.”